توضیحات

جهت دانلود فایل پی دی اف خلاصه کتاب، بر روی لینک زیر کلیک نمایید.

M443_Abstract

پیشگفتار

به طور کلی، تحول فردی، فرایندی پویا است و فراز و فرود بسیار دارد. در جوامع بشری امروز که رویارویی با موقعیت‌هایی چالش¬انگیز و رنجاننده مانند جرم و جنایت، تصادفات، بلایای طبیعی، مشکلات مالی و… گریزناپذیر شده است، این مهم بیشتر از همیشه دیده می‌شود. بنابراین، مواجهه سازش¬یافته با چنین شرایطی نه تنها در تامین بقای بشر که حتی در دستیابی به بهزیستی فردی از نقش تعیین کننده¬ای برخوردار است (اسمیت و یانگ، ۲۰۱۷؛ ژوا، گوا، ساهانن و لینو ـ گیلپی، ۲۰۱۶؛ راتر، ۲۰۱۲؛ زالکاسکی و بالاک، ۲۰۱۲؛ اُشیو، کانیکو، ناگامنی و ناکایا، ۲۰۰۳).
مرور شواهد تجربی نشان می‌دهد که در شرایط فعلی، تحلیل روشمند مفهوم تاب¬آوری روان-شناختی در کانون توجه روان¬شناسان و روانپزشکان قرار گرفته است (بارگر، ویتالی، گاگان و فیلدمن ـ وینتر، زیر چاپ؛ کانر و دیویدسون، ۲۰۰۳؛ ویلکس، ۲۰۰۸؛ ویلکس و اسپیوی، ۲۰۰۹). تاب¬آوری به مثابة فرایند، ظرفیت و یا پیامد انطباق موفقیت¬آمیز با شرایط چالش¬انگیز و تهدید کننده مفهوم¬سازی شده است (ماستن، ۲۰۰۱، ۲۰۱۴؛ داویداو، استیوارت، ریتچی و چادیو، ۲۰۱۰). به بیان دیگر، تاب¬آوری به مثابة مجموعه¬ای از ویژگی‌های شخصیتی به کمک خاصیت محافظتی در برابر اثرات منفی تنیدگی ادراک شده (آهرن، آرک و بیرس، ۲۰۰۸)، توانایی مقابله با تغییر و عوامل تنیدگی¬زا (بل، ۲۰۰۱) و تعدیل اثرات تجارب تنیدگی¬زا مشخص می‌شود (داویداو و همکاران، ۲۰۱۰؛ استینهارت و دالبیر، ۲۰۰۸). با توجه به گستردگی دامنة تکالیف رشدی در دورة نوجوانی و اهمیت پاسخدهی مناسب به این مطالبات، تلاش بیش از پیش در مسیر کشف عوامل اثرگذار بر فرایند تطبیق با شرایط دشوار در این مرحلة رشدی و پسایندهای چندگانة متعاقب الگوی رویارویی با موقعیت‌ها، محققان در مطالعة حاضر می¬کوشند با مرور شواهد نظری و تجربی پیرامون قلمرو مطالعاتی تاب¬آوری روان¬شناختی، الگوی روابط علّی پیشایندها و پسایندهای تاب¬آوری روان¬شناختی را در نوجوانان پسر مطالعه کنند. به بیان دیگر، محققان می¬کوشند در مطالعة حاضر با تاثیرپذیری از روح فکری حاکم بر نظریة تبادلی فرایند تنیدگی و مقابله (لازاروس، ۱۹۹۹)، در بین عناصر پیشایندی بر نقش تفسیری منابعی اطلاعاتی مانند فرایندهای ارزیابی شناختی و حمایت اجتماعی ادراک شده و در بخش عناصر پسایندی بر قلمروهای مفهومی رفتارهای سبک زندگی و بهزیسنی هیجانی نوجوانان تاکید کند.
مرور شواهد تجربی نشان می‌دهد که در خلال سال‌های گذشته تحلیل سیستمیک رفتارهای سبک زندگی تسهیل کننده و بازدارندة سلامت و الگوی تجارب هیجانی متعاقب آن در بین گروه‌های سنی مختلف و به ویژه در دورة نوجوانی همواره به مثابة یک دغدغة پژوهشی در کانون توجه محققان زیادی بوده است (اخوی، شکری و پورشهریار، ۱۳۹۵؛ عمید، شکری و زرانی، ۱۳۹۵؛ کورتینا، استین، کان، هلانگوانی و فاضل، ۲۰۱۶؛ الزهرانی، شیهام، تساکاس و وات، ۲۰۱۷؛ چان، ملنیک و چن، ۲۰۱۷؛ سوسا، گاسپار، فونسکا، هندریکز و مورداف، ۲۰۱۵؛ لیبرگال ـ ویشنیتزر، بایوم و دیکیزرگانز، ۲۰۱۵). در بافت مطالعاتی سلامت، سبک ¬زندگی به مجموعة همة رفتارهایی که فرد بر آنها کنترل دارد و الگوی رفتار روزانة فرد را شکل می¬دهند اشاره می‌کند (تامی، ماتوس، کاماکو، سایموس و دینیز، ۲۰۱۲). پندر سبک زندگی سالم را به عنوان ترکیبی از اجزای مکمل ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری توصیف می‌کند (سوسا و همکاران، ۲۰۱۵). نتایج مطالعات مختلف نشان می‌دهد که محققان مختلف کوشیده¬اند با تاکید بر ظرفیت تفسیری منابع اطلاعاتی مختلف مانند خودنظم¬بخشی (گاردنر، دیشیان و کانل، ۲۰۰۸؛ دیشیان و کانل، ۲۰۰۶؛ ترنتاکاستا و شاو، ۲۰۰۹)، تنیدگی ادراک شده (سیدفاطمی، پورافضل، اینانلو و حقانی، ۲۰۱۵)، سازگاری هیجانی (اخوی و همکاران، ۱۳۹۵)، واکنش¬پذیری نسبت به تنیدگی ادراک شده (اخوی و همکاران، ۱۳۹۵)، جهت¬گیری مذهبی درونی و بیرونی (عمید و همکاران، ۱۳۹۵) و رگه¬های شخصیتی (آلن، ویلا و لابوردی، ۲۰۱۵؛ میگالی و زاچیلی، ۲۰۱۷)، تغییرپذیری در نیمرخ رفتارهای سبک زندگی را در گروه‌های مختلف تبیین کنند. با وجود توان بالای اطلاع¬دهندگی نتایج این مطالعات، فقدان آشکارِ تلاش‌های هدفمند به منظور تعیین سازوکارهای توضیح دهندة روابط بین عوامل درون ـ برون¬فردی چندگانه و تمابزیافتگی در نیمرخ رفتارهای سبک زندگی و همچنین تجارب هیجانی در نوجوانان، تاکید بر نقش واسطه¬ای تاب¬آوری روان¬شناختی، ضمن تصریح نقش محافظتی/مراقبتی مفهوم تاب¬آوری در بافت پیش-بینی رفتارهای سبک زندگی سالم و تجارب هیجانی نوجوانان، در آزمون تجربیِ منطق فکری مدل فرایندی مقابله نیز از نقش غیرقابل انکاری برخوردار است.
طبق دیدگاه لازاروس، فرض غالب در مدل فرایندی مقابله آن است که افراد به طور باثباتی رابطه خود با محیط را بر اساس معانی ضمنی آن رابطه برای بهزیستی خویش، ارزیابی می‌کنند (لازاروس، ۱۹۹۹). افراد این ارزشیابی¬ها را از طریق فرایندهای ارزیابی شناختی انجام می¬دهند. طبق دیدگاه لازاروس، ارزیابی شناختی به آن دسته از فرایندهای ارزیابی شناختی اشاره می‌کند که بین مواجهه با رخدادها و واکنش نسبت به آن رخدادها مداخله می‌کنند. فرد از طریق این فرایندهای شناختی اهمیت آنچه را اتفاق افتاده است برای بهزیستی خویش ارزیابی می‌کند. به بیان دیگر، ارزیابی، در تعیین اهمیت فردی مواجهه با رخدادها برای بهزیستی اثرگذار می¬باشد (لازاروس، ۱۹۹۹). در جایی دیگر، لازاروس (۲۰۰۱) اشاره می‌کند که ارزیابی شناختی فرایندی است که در فراخوانی تجارب هیحانی لازم و کافی تلقی می‌شود.
در الگوی فولکمن و لازاروس (۱۹۸۵)، ارزیابی¬های شناختی شامل ارزیابی¬های اولیه، ثانویه و ارزیابی مجدد می¬باشند. ارزیابی اولیه، به میزان استرس فرد در مواجهه با یک موقعیت استرس¬زا اشاره می‌کند. در ارزیابی¬های شناختی اولیه، یک موقعیت ممکن است به صورت غیرمرتبط، مثبت و یا استرس¬زا ارزیابی شود. رخدادهایی که به صورت استرس¬زا ارزیابی می¬شوند به درون یکی از گروه‌های مفید، چالش¬انگیز، تهدیدآمیز و آسیب / فقدان قرار می¬گیرند. وقتی استرس با تحرک جسمی و روان¬شناختی همراه باشد، استرس وابسته به یک موقعیت چالش¬انگیز ارزیابی می‌شود. در ارزیابی چالشی، فرد، تجربه عامل خطر را به صورت فرصتی برای تأیید خود، پیش-بینی پیشرفت و تسلط و رشد فردی تلقی می‌کند. موقعیت به صورت خوشایند، مهیج و انگیزاننده ارزیابی می‌شود و فرد در مواجهه با مطالبات موقعیتی، امیدوار، مطمئن و مشتاق است. وقتی فرد خود را در خطر احساس کند و منتظر وقوع آسیب یا فقدان آتی باشد، تهدید مشاهده می‌شود. آسیب و فقدان به درد و آسیب‌های جسمی یا هجوم به عزت نفس فردی اشاره می‌کند. با وجود آنکه در ارزیابی آسیب، تصویر فرد از آینده منفی است، اما او همچنان راه‌های تسلط بر موقعیت مورد نظر را جستجو می‌کند. فرد با استفاده از ظرفیت¬های مقابله¬ای خود برای حصول به یک نتیجه مثبت، درباره موقعیت و به تبع آن، بازیابی بهزیستی فردی خود تلاش می‌کند. بنابراین، تهدید یک ویژگی نسبی درباره هماهنگی بین ظرفیت¬های مقابله¬ای ادراک شده و ابعاد آسیب-زای محیط است. در تجربه آسیب/ فقدان، پیش از این آسیب¬هایی برای فرد اتفاق افتاده است. آسیب¬ها شامل آسیب یا فقدان افراد ارزشمند، اهداف مهم، خودارزشی یا موقعیت اجتماعی می-باشد. بر این اساس، فرد به جای تلاش برای تغییر محیط، در احساسات درماندگی، مستغرق می‌شود (شوارزر، ۱۹۹۸؛ نقل از داودوندی و شکری، ۱۳۹۵).
علاوه بر این، مرور قلمروهای مفهومی منتخب در بخش عناصر پیشایندی در مدل فرایندی مقابله با سرمایه¬گذاری بر توان منابع مقابله‌ای موقعیتی، ضرورت تمرکز بر نقش ضربه¬گیرانة حمایت اجتماعی ادراک شده را در پیش¬بینی رفتارهای سلامت و تجارب هیجانی فراگیران مورد تاکید قرار می‌دهد (پوراصل و همکاران، ۲۰۱۴). حمایت اجتماعی به مثابة یک مفهوم چندبُعدی بر کارکرد و کیفیت روابط اجتماعی مانند دسترسی به روابط کمک کننده و یاری رسان یا تجربة واقعی حمایت دلالت دارد (حسام، آسایش، قربانی، شریعتی، نظیری، ۱۳۹۰؛ تقی¬زاده و افروز، ۱۳۹۳؛ نوروزی¬نیا، آقابراری، کهن و کریمی، ۱۳۹۲). نتایج مطالعات مختلف در قلمروهای مفهومی متفاوت از کارکرد ضربه¬گیرانه یا محافظتی تجارب حمایتی در رویارویی با موقعیت‌های انگیزاننده به طور تجربی حمایت کرده¬اند (رياحي، ورد¬ی¬نیا و پورحسین، ۱۳۸۹؛ الهیاری، حیدری، ملیانی و حمید، ۱۳۸۷؛ شوارزر و کنول، ۲۰۰۷؛ تجلی، صبحی، قنبری¬پناه، ۲۰۱۰). گلنز و همکاران (۲۰۰۸) تاکید می‌کنند که تلاش بیش از پیش برای تامین نیازهای اساسی بشر مانند احساس نیاز به صمیمت و احساس تعلق از طریق کمک به افراد برای کنترل محیط پیرامون خویش، در تجهیز آنها برای رویارویی سازش یافته با رخدادهای انگیزاننده از نقش غیرقابل انکاری برخوردار است.
در مطالعة اخوی و همکاران (۱۳۹۵) که با هدف آزمون نقش واسطه¬ای واکنش¬پذیری به تنیدگی ادراک شده در رابطة سازگاری هیجانی با رفتارهای سبک زندگی در دانشجویان انجام شد نتایج نشان داد که مدل مفروض واسطه¬مندی نسبی واکنش¬پذیری نسبت به تنیدگی ادراک شده در رابطة سازگاری هیجانی با رفتارهای سبک زندگی برازش مطلوبی داشت. نتایج مطالعة اخوی و همکاران (۱۳۹۵) شواهد متقنی در دفاع از منطق فکری «مدل تعدیل¬گری تنیدگی » در بافت مطالعاتی رفتارهای سلامت فراهم آورد. مدل اثرات تعديل کننده تنیدگی یکی از متعارف¬ترین-ترين مدل¬های تبيين کننده رابطه بين شخصيت و رفتارهای سلامت تلقی می‌شود. در این مدل، شخصيت از طريق افزايش و يا کاهش در آسيب¬پذيري افراد در برابر اثرات مخرب تجارب تنیدگی¬زاي منفي، در پيش¬بيني الگوهاي رفتاري متعاقب آن تجارب موثر واقع مي¬شود (کوهن و رودريگز، ۱۹۹۵؛ والراث، ۲۰۰۱؛ ويبي و اسميت، ۱۹۹۷). در مدل اثرات تعديل کننده تنیدگی فرض مي¬شود که تنیدگی در پيش¬بيني الگوهاي رفتاري سالم و غيرسالم موثر است و شخصيت در مواجهه با اثرات مخرب تجربه تنیدگی، آسيب¬پذيري افراد را کاهش و يا افزايش مي‌دهد. در مطالعة عمید و همکاران (۱۳۹۵) نیز که با هدف آزمون روابط علّی پیشایندها و پسایندهای رفتارهای سبک زندگی در بین دانشجویان انجام شد، نتایج نشان داد که رابطه بين جهت¬گیری مذهبی درونی و حمایت اجتماعی ادراک شده با رفتارهای سبک زندگی ارتقا دهندة سلامت مثبت و معنادار و رابطة بین جهت¬گیری مذهبی بیرونی با رفتارهای سبک زندگی سالم مثبت و غیرمعنادار بود. همچنین، رابطة بین رفتارهای سبک زندگی ارتقا دهندة سلامت با عاطفة مثبت و رضایت از زندگی مثبت و معنادار و با عاطفة منفی، منفی و معنادار بود. علاوه بر این، نتایج روش آماری معادلات ساختاری نشان داد که رابطة بین جهت¬گیری مذهبی درونی و حمایت اجتماعی با عاطفة مثبت و منفی و رضایت از زندگی از طریق از رفتارهای سبک زندگی سالم به طور نسبی میانجی‌گری می‌شود. در نهايت، در مدل مفروض، ۲۹ درصد از پراکندگی نمرات رفتارهای سبک زندگی از طریق جهت¬گیری¬های مذهبی درونی/بیرونی و حمایت اجتماعی ادراک شده تبیین شد. همچنین، در مدل مفروض به ترتیب ۶۴، ۱۶ و ۳۸ درصد از پراکندگی نمرات عاطفه مثبت، عاطفة منفی و رضایت از زندگی از طریق رفتارهای سبک زندگی تبیین شد. نتايج پژوهش حاضر نشان مي‌دهد که بخشي از پراکندگی نمرات بهزیستی روانشناختی و رضایت از زندگی در بافت پیش¬بینی این مولفه¬های شناختی و هیجانی بهزیستی از طریق ابعاد درونی و بیرونی جهت¬گیری¬های مذهبی و حمایت اجتماعی ادراک شده، به کمک تفاوت در میزان استفاده از رفتارهای سبک زندگی سالم قابل تبيين است.
همان طور که پیشتر اشاره شد، ضرورت رویارویی موفقیت¬آمیز با مطالبات رشدی در دورة نوجوانی و گریزناپذیری تمایز در پیامدهای چندگانة متعاقب کیفیت پاسخدهی به موقعیت‌های انگیزانندة فراروی نوجوانان، مطالعة روشمند عناصر پیشایندی و پسایندی تاب¬آوری روان¬شناختی را بیش از پیش مورد تاکید قرار می‌دهد (شکل ۱). بر این اساس، مولف می¬کوشد به کمک یک مدل مفروض، نقش تفسیری عناصر پیشایندی تاب¬آوری روان¬شناخی را با تاکید بر قلمروهای مفهومی ارزیابی¬های شناختی و حمایت اجتماعی ادراک شده و عناصر پسایندی این قلمرو را با تاکید بر رفتارهای سبک زندگی و بهزیستی روانشناختی نوجوانان، آزمون کند.