توضیحات

جهت دانلود فایل پی دی اف خلاصه کتاب، بر روی لینک زیر کلیک نمایید.

M330_Abstract

سخن مولف

مناسبات ایران و تاجیکستان نسبت به روابط ایران با سایر کشورهای آسیای مرکزی دارای ویژگی‌های خاص و منحصر بفردی است که تحلیل و تبیین آن در قالب یک نگاه تئوریک و محدود نمی‌گنجد. ایران و تاجیکستان به عنوان دو کنشگر سیاسی مستقل، تعاریف خاصی از خود و هویت خود دارند که علاوه بر ابعاد داخلی، روابط و ارتباطات آنها با جهان خارج را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مناسبات ایران و تاجیکستان صرف نظر از ابعاد عمل‌گرایانه و منافع محور در روابط میان دولت‌ها، از عوامل دیگری در قالب عوامل غیرمادی، نرم افزاری و به طور خلاصه فرهنگی و تمدنی متاثر است که در تحلیل و تبیین مناسبات دو کشور از اهمیت یکسان و چه بسا بالاتری در مقایسه با عوامل اول برخوردارند. از سوی دیگر حتی از منظر منفع‌نگری در تحلیل مناسبات میان کشورها، تعریف از منافع کشورها در ادبیات نوین روابط بین‌الملل می‌تواند بسیار وسیع می‌باشد. از این منظر که در نظریه‌های فرا اثبات‌گرای روابط بین‌الملل متبلور شده، تعریف از کنشگران روابط بین‌الملل و منافع آنها تا حد زیادی متاثر از هویت آنهاست که نقش عوامل و متغیرهای غیرمادی و فرهنگی را در درجه اولویت بیشتری نسبت به منافع مادی در نظریه‌های اثبات گرا قرار می‌دهد. مناسبات ایران وتاجیکستان می‌تواند نمونه مناسبی از کاربست این نظریه‌ها و بویژه سازه‌انگاری در تحلیل و تبیین سیاست خارجی کشورها قلمداد گردد.
با سقوط شوروی نظریه مدرنیسم در تمام سطوح فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن مورد تردید قرار گرفت و تفکر پست مدرن مطرح شد. در حوزه روابط بین‌الملل نیز شاهد نوعی پست مدرنیسم هستیم که می‌کوشد فراتر از دیدگاه‌های سنتی در تحلیل روابط کشورها عمل کند و آموزه‌های سنتی مثل آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی را کنار بزند و با دیدگاه‌هایی جدید به تحلیل روابط کشورها بپردازد. سقوط شوروی باعث روی آوردن نظریه ‌پردازان به مباحث جدیدی شد که به دلیل فضای دو قطبی و ایدئولوژی جنگ سرد و حاکمیت دولت محوری در عصر جنگ سرد امکان عرضه نیافته بودند. به همین دلیل در مقطع پس از جنگ سرد با نظریه‌پردازانی چون پست مدرن‌ها، فرااثبات گرایان و نظریه‌پردازان سازه‌انگاری مواجه هستیم. عمده‌ترین نقدی که همه این نظریات به نظریه‌های سنتی می‌گرفتند عدم توانایی درک و تبیین و تحلیل دلایل فروپاشی شوروی و ناتوانی در پیش‌بینی این فروپاشی بود.
در این راستا یکی از مهم‌ترین نظریاتی که برای تحلیل روابط بین‌الملل در شرایط نوین مطرح گردید سازه‌انگاری بود که الکساندر ونت نماینده اصلی آن است. سازه‌انگاری با طرح موضوع فرهنگ و ذهنیت‌ها در روابط و سیاست خارجی کشورها و تاکید بر عامل ساختاری فرهنگ و به دلیل استفاده مناسب از نظریه سنتی رئالیسم و واقع‌گرایی توانسته در بسیاری موارد پاسخگوی بسیاری از پرسش‌ها باشد.
کتاب حاضر با طرح سوالی در مورد عوامل غالب تاثیرگذار بر مناسبات ایران و تاجیکستان و اهمیت و مقایسه عوامل مادی و غیرمادی دخیل در این مناسبات، تلاش می‌کند تبیینی عمیق‌تر و جامع‌تر از روابط دو کشور ارائه نماید. در این راستا و به عنوان منظر تئوریک مدنظر جهت برآورده ساختن هدف نوشتار حاضر، نظریه سازه‌انگاری و مفروضات اساسی آن بویژه از منظر عوامل غیرمادی و هویتی در نقطه توجه و تامل خواهد بود. بنابراین ابتدا نگاهی به نظریه سازه‌انگاری و مفروضات اساسی آن خواهیم انداخت و در ادامه با کمک گرفتن از این نظریه و توجه به دیپلماسی فرهنگی به عنوان ابزاری نوین در سیاست بین‌الملل، عوامل هویتی تاثیرگذار در روابط دو کشور ایران و تاجیکستان در کنار دیگر عوامل سیاسی، امنیتی، و اقتصادی مورد بحث و مداقه قرار خواهد گرفت. نویسنده تلاش خواهد کرد که نشان دهد چگونه عنصر هویت و فرهنگ راهنمای سیاست خارجی ایران و تاجیکستان است و چگونه به روابط سیاسی – دیپلماتیک و اقتصادی دو کشور شکل و جهت می‌بخشد.
جمهوري اسلامي ايران همانند ديگر بازيگران فعال در عرصه نظام بين‌الملل تلاش مي‌كند تا رفتار خود را با ديگر كشورها تنظيم كند. هم اكنون بيش از ۱۹۰ كشور در جهان وجود دارند كه در اين ميان ترسيم، سلسله مراتبي مناسب، براي تعاملات با ديگر بازيگران از اهميت بالايي برخوردار است. روابط با ديگر كشورها با اولويت‌ها مختلفي تقسيم‌بندي مي‌شوند كه برخي از كشورها در اولويت سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران قرار مي‌گيرند و برخي ديگر در درجات پائين تر ديپلماسي كلان جمهوري اسلامي ايران قرار مي‌گيرند. بدون شك داشتن اشتراكات تاريخي و فرهنگي و نزديكي جغرافيايي بر اولويت‌بندي جايگاه كشورها در سياست خارجي ايران تاثيرگذار بوده و مي‌باشد. تعاملات ايران و تاجيكستان نيز مستثني از اين قاعده نمي‌باشد، ايران بر اساس اولويت‌هاي سياست خارجي خود تلاش مي‌كند تا روابط خود را با تاجيكستان بر طبق اصول سياست خارجي و سند چشم‌انداز توسعه ترسيم نمايد. تاجيكستان به واسطه اشتراكات تاريخي و فرهنگي مشترك و دارا بودن جايگاه مهم در حوزه آسياي مركزي به عنوان جمهوري تازه استقلال يافته شوروي براي ايران واجد اهميت مي‌باشد.
در اين تحقيق نگارنده تلاش مي‌كند تا با بررسي روابط ايران و تاجيكستان بعد از پيروزي انقلاب اسلام ايران و به خصوص بعد از استقلال تاجيكستان به عنوان يك كشور مستقل از روسيه، چرايي و چگوني روابط و جايگاه سياست خارجي تاجيكستان در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران را تبيين نمايد.
بدون شك براي تبيين و تحليل روابط ايران و تاجيكستان با دوره حيات سياسي كمي كه تاجيكستان از آن برخوردار بوده و شرايط ويژه داخلي كه بعد از انقلاب اسلامي براي ايران به وقوع پيوست سطح روابط از سرعت قابل انتظاري برخوردار نبود. بدين لحاظ با تلاش و دستيابي به منابع گوناگون در جهت دستيابي به فهم و تبيين رفتار طرفين دورهاي مختلف از رياست جمهوري ايران دوران هاشمي، خاتمي، و احمدي نژاد مورد توجه قرار گرفته‌اند.
در فصل اول، تلاش گرديده است تا با نگاه سازنده‌گرايي ونت به روابط طرفين اهميت عوامل ساختاري و كارگزاري و همچنين مباني مادي و غير مادي تعاملات طرفين مورد توجه قرار گيرد. در بعد ساختاري، شرايط منطقه و در بعد كارگزاري جايگاه ايران و تاجيكستان به عنوان دو كشور مستقل مورد توجه قرار گرفته است. در بعد معناگرايي موضوعاتي همچون فرهنگ كه البته عامل مهمي نيز در گسترش تعاملات طرفين مي‌باشد مورد توجه قرار گرفته و در بعد مادي نيز ضرورت‌ها و منافع اقتصادي و عيني هركدام از طرفين مورد توجه مي‌باشد كه تمامي چهار بعد با تاثيرگذاري متقابل و اثرگذاري روابط دو كشور را تنظيم نموده است. در فصل دوم، به جايگاه و اهميت آسياي مركزي به عنوان يك سيستم منطقه‌اي، كه روابط ايران و تاجيكستان در قالب آن تداوم پيدا مي‌كند، پرداخته مي‌شود. در فصل سوم، به سير تاريخي روابط ايران و تاجيكستان پرداخته مي‌شود. اينكه، در طي ۲۰ سال گذشته فراز و فرودهاي تعاملات طرفين توضيح داده مي‌شود و در نهايت در فصل سوم نيز بر عوامل قوام دهنده رفتار طرفين كه همان فرهنگ مي‌باشد توجه شده است. در اين فصل تلاش شده تا با تحليل عوامل قوام دهنده روابط طرفين به اين نكته پرداخته شود كه ايران و تاجيكستان علي‌رغم داشتن چالش‌هاي در روابط خود كه در ذات نظام بين‌الملل طبيعي و عادي به نظر مي‌رسد داراي اشتراكات فرهنگي و ژئوپليتيك مشتركي هستند كه مي‌تواند روابط همديگر را هر چه بيشتر مستحكم نمايد.