توضیحات

جهت دانلود فایل پی دی اف خلاصه کتاب، بر روی لینک زیر کلیک نمایید.

M417_Abstract

پیشگفتار

استان اردبیل، اجتماعی از نوع گذار متأخر را در نوع خود تجربه می‌کند، شهر ترکیبی از جلوه‌های مدرنیته و سنت را دارد، ساختار منازل مسکونی، کنش‌های اجتماعی، باورهای فکری مردم، سیطره سنت و سبک زندگی سنتی و مدرن، تائید و رد رفتارهای شهری و غیرشهری، گویایی از فضای اجتماعی است که تجربه و مشاهده می‌شود. اگرچه این روند گذار در اکثر مناطق ایرانی، قابل‌مشاهده است، با این ‌حال حرکت از یک جامعه سنتی و کنده شدن از بند ناف آن و غلتک نامتعادل و نامناسب به‌سوی مدرنیته ناموفق باعث معلق ماندگی نظام اجتماعی استان اردبیل گردید. نظامی که در آن ساختار سنتی، نظام خویشاوندی متصل ‌به ‌هم و سبک زندگی خرده‌فرهنگی نظام عشایری، روند نوسازی را امر مشکوک به حال سنت و فرهنگ دانستند، سرخوردگی ناشی از توسعه و نوسازی، باعث معلق ماندن جامعه شهر اردبیل گردید. گرچه اصلاحات ارضی ۱۳۴۱ در این استان، با قصد تأمین نیازهای کاری شهر، رخ داد، اما تحرک اجتماعی و آزادی را به رعیت و سایر اقشار اجتماعی بخشید که قبل از این، تعریف نشده بود، ساکنان مناطق سنتی و شهری، دریافتند که آزادی و حق انتخاب، در برابر حق رعیتی قابل ‌فروش نیست و از همین رو، برای کاهش فاصله میان روستازادگی – شهر زادگی و کسب منزلت، شهر گرایی را سبک و سیاق مناسبی دانستند، ورود گروه‌های رهاشده بدون بسترسازی از زیر فشار مالک و خوانین به شهر و تداوم مهاجرت‌های برون استانی- شهری به آن، مصرف نمایشی[۱] و متظاهرانه را جلوه‌ای دیگر داد که تورستاین وبلن[۲] در گذار تاریخی جوامع آن را مطرح می‌کند. شهر گذرگاهی از انسان‌ها و خرده‌فرهنگ‌هایی با سلایق و ذائقه فرهنگی متضاد گردید. به دلیل، ساختار محله‌ها و اجتماع ساکنان، حالتی از آشفتگی و آنومی اجتماعی[۳] را طی گذار خود تجربه کردند. بر این اساس، کتاب حاضر در چندین فصل به شرح ذیل دسته‌بندی شده است.

– فصل اول کتاب تحت عنوان اردبیل در گذرگاه تاریخ نام‌گذاری شده است و وضعیت استان اردبیل را گذر تاریخ بررسی نموده است.

– فصل دوم تحت عنوان مردم شناسی نزاع و درگیری نام‌گذاری شده است، نزاع و درگیری به زدوخورد بین بیش از دو نفر یا گروه‌های اجتماعی اطلاق می‌شود. تاریخ جوامع بشری حاکی از ستیز و کشمکش اجتماعی بین گروه‌ها بر سر منابع کمیاب، توزیع ناعادلانه ثروت و وجود کینه‌های تاریخی و انتقام‌گیری از یکدیگر است. استان اردبیل، جزء یکی از مناطق درحال‌توسعه از نظام سنتی به‌نظام نوین با تغییرات فرهنگی- اجتماعی سریع است. جامعه‌ای که ارزش‌های سنتی‌اش سست شده اما ارزش‌های مدرن نیز نتوانسته‌اند، جایگزین آن شوند؛ در چنین وضعیتی نزاع و درگیری بر اثر گسست فرهنگی و هنجاری به‌شدت افزایش می‌یابد. ارزش‌های سنتی تا حدودی کارکرد خود را در معنا بخشی به زندگی افراد از دست‌داده و ارزش‌های مدرن نیز آن‌چنان نهادینه نشده‌اند که پاسخگوی این کارکرد معنا بخشی باشند. در چنین وضعیتی، جامعه شکل آنومی (بی‌هنجاری) به خود می‌گیرد. نزاع و ستیز جمعی معمولاً ناسازگاری گروه‌ها در سنخ جوامع در حال گذار است.

– در فصل سوم کتاب با عنوان فهم هنجارشکنی شهروندان، هنجارشکنی به انحراف از هنجارها و زیر پا گذاشتن قوانین اجتماعی اطلاق می‌شود که جزئی از معضلات امروز جوامع بشری است. به‌ زعم جامعه شناسان، هنجارشکنی جزئی از واقعیت­های اجتماعی است که آن را باید به‌مثابه یک پدیده اجتماعی مطالعه نموده و علت شناسی آن باید اجتماعی باشد.

– فصل چهارم، تبیین جامعه‌شناختی فرهنگ فقر نام‌گذاری شده است. فقر در حالت کلی بر دو نوع نسبی و مطلق است. فقر از بعد اقتصادی به فقدان توان مالی و پولی، از بعد اجتماعی به نبود آگاهی اجتماعی، طردشدگی، از بعد سیاسی به نبود مشارکت سیاسی، قانون‌گریزی و از بعد روان‌شناختی به انزوا، بدگمانی، سوءظن اطلاق می‌شود. فرهنگ فقر به فرهنگی شدن فقر در بین فقرا می‌گویند که خصیصه اصلی آن، تداوم نسلی فقر، فقدان انگیزه قوی برای شکستن دور باطل فقر، بی‌اعتمادی اجتماعی، بی‌میلی به مشارکت مدنی، تقدیرگرایی و پذیرش شکست اقتصادی- اجتماعی است.

– فصل پنجم، تبیین جامعه‌شناختی ترس از جرم نام‌گذاری شده است. ترس از جرم و قربانی شدن به مفهوم دل‌نگرانی فرد از قربانی شدن (خود، اعضای خانواده، خویشاوندان، همسایه و شبکه‌های پیوندی) به وسیله ولگردان، معتادان، سارقان، کودک‌رباها، مزاحم خیابانی، سودجوها، گروه‌های بزهکار و افراد غیراخلاقی است که ممکن است خود یا یکی از نزدیکان وی را مورد تهدید و قربانی قرار دهند. بی­نظمی-آشفتگی، اعتماد نهادی، بی‌ثباتی سکونتی، تجربه مواجهه با جرم، تعلق اجتماعی، نظارت غیررسمی، یاریگری اجتماعی خانواده، ساختار ناهمگن اجتماع و آنومی اخلاقی با ترس از جرم رابطه معنی‌داری داشته و متغیرهای آسیب‌پذیری اجتماعی و مصرف رسانه‌ای فاقد ارتباط معنی‌دار با ترس از جرم بوده است.

– در فصل ششم کتاب با عنوان سرقت در بین جوانان، نامگذاری شده است. سرقت یکی از آسیب‌های اجتماعی است که علت کاوی آن، اندیشمندان و متفکران را به خود مشغول داشته است، گذر جوامع از حالت سنتی به مدرن، به دلیل فقدان سازگاری مناسب با مدرنیته، جا کندگی از هویت سنتی و تمایل به کسب هویت جدید، بی‌ثباتی هویتی، فقر، بی‌هنجاری اجتماعی و غیره منجر به بروز سرقت شده است. سرقت به معنای ربودن اموال دیگر افراد به‌صورت غیرقانونی، با استفاده از زور، تهدید یا استفاده از روش‌های نوین دیگر می‌باشد. فروپاشی انسجام خانواده، محرومیت اجتماعی، تضعیف در بازدارندگی قانون، عدم ترس از مجازات اجتماعی، تضعیف باورهای مذهبی، طرد اجتماعی و عزت‌نفس اجتماعی در گرایش به سرقت مؤثر است. همچنین افرادی که سابقه کیفری داشتند نسبت به افراد فاقد سابقه کیفری، گرایش بیشتری به سرقت داشته و از بین طبقات اجتماعی، میزان گرایش به سرقت در بین طبقات پایین بیشتر از طبقات متوسط و مرفه جامعه بوده است.

– در فصل قانون‌گریزی شهروندان که عنوان فصل هفتم است، قانون‌گریزی به نادیده گرفتن قانون در رسیدن به اهداف موردنظر و استفاده از روش‌های غیرمرسوم و غیرقانونی در جامعه شناخته شده است. این امر بستگی به شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه داشته و تابع عواملی مختلفی است. آگاهی از قانون، طرد اجتماعی، سنت پرستی، فردگرایی، نابرابری طبقاتی، جامعه‌پذیری، نظارت اجتماعی، ضعف اخلاق شهروندی، ضعف منزلت اجتماعی قانون و ضعف عملکرد نهادهای قضایی و انتظامی در قانون‌گریزی شهروندان اثرگذار بوده است.

– در فصل هشتم کتاب با عنوان تخلف از قوانین راهنمایی و رانندگی، عوامل جامعه‌شناختی در گرایش رانندگان به تخطی و تخلف از قوانین رانندگی بررسی شده است. تئوری دورکیم، مرتن، هیرشی، چلپی، ایوانز، نیومن، آپادورای، برای تبیین گرایش به تخلف از قوانین راهنمایی و رانندگی استفاده شده است. متغیرهای کیفیت آموزش، ناکامی، سرمایه اجتماعی پلیس، بازدارندگی درونی، رضایت اجتماعی، بازدارندگی بیرونی، سطح تحصیلات، نگرش مذهبی، سهل‌انگاری پلیس با تخلف از قوانین و مقررات رانندگی ارتباط دارند.

– تبیین نقش سرمایه اجتماعی در فرهنگی شدن التزام به مقررات و قوانین اجتماعی که عنوان فصل نهم است، سرمایه اجتماعی به داشتن اعتماد، روابط شفاف، جمع‌گرایی، مشارکت و انسجام اجتماعی افراد، نهادها و سازمان‌های مدنی در یک جامعه است. هدف اصلی آن، نهادینه شدن نظم و انضباط اجتماعی یا به تعبیری جامعه‌پذیری قانون و مقررات اجتماعی است. به طور کلی، متغیرهای ‌بی‌اعتمادی اجتماعی، ضعف اخلاق ترافیکی، احساس آنومی، ناکارآمدی قانون، ضعف تعهد اجتماعی، بی‌تفاوتی اجتماعی و رواج فردگرایی با فرهنگی شدن التزام به قوانین و مقررات اجتماعی در بین رانندگان ارتباط دارد.

اثر حاضر حاصل تلاش متفکران و پژوهشگرانی است که در پایان  کتاب، اسامی ذکرشده و این کتاب بدون کنکاش‌های نظری و تجربی آن‌ها به ثمر نمی‌رسید. امید است پژوهش حاضر بتواند در راستای شناسایی هر چه ‌بهتر مسائل اجتماعی و کمک به سیاست‌گذاران اجتماعی (متصدیان امور اجرای قوانین و نظام کنترل اجتماعی) در جهت کاهش مسائل جامعه، مثمر ثمر قرار بگیرد.